Korzyści i zagrożenia wynikające ze spożywania ryb przez kobiety w ciąży

Sposób żywienia kobiet w ciąży odgrywa znaczącą rolę, ponieważ wpływa on nie tylko na prawidłowy przebieg samej ciąży oraz zdrowie mam, ale również rozwój dziecka i jego zdrowie w całym późniejszym życiu. W tym szczególnym dla przyszłych mam czasie zapotrzebowanie na energię oraz składniki odżywcze zwiększa się, więc odpowiednio urozmaicona i zbilansowana dieta to podstawa.

Dość kontrowersyjny jest temat obecności ryb w codziennym żywieniu. Kobiety bardzo często zadają sobie pytanie: „Czy powinnam spożywać ryby?” – oczywiście, że tak!

Odpowiednia podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 jest bardzo istotna. Korzyści jest mnóstwo, należą do nich m.in.: zapobieganie depresji poporodowej, zmniejszenie ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego. Mają wpływ na poprawę ośrodkowego układu nerwowego w okresie płodowym oraz poprawę funkcji umysłowych, motorycznych i poznawczych u dzieci. Działają antyalergicznie, zmniejszają ryzyko wystąpienia agresji, depresji oraz gorszych wyników zachowań prospołecznych u dzieci, a także biorą udział w leczeniu zespołu ADHD. Przyczyniają się one również do wzmocnienia odporności, wspomagają pracę mózgu i serca, mają działanie przeciwzapalne oraz wykazują korzystny wpływ na skórę dla przyszłej mamy. W trzecim trymestrze ciąży należy zwrócić szczególną uwagę na podaż kwasu DHA, ponieważ właśnie w tym okresie ma miejsce jego nasilone gromadzenie w tkankach płodu – powodem jest intensywny rozwój układu nerwowego dziecka. Ryby są źródłem kwasów z tej grupy, głównie DHA i EPA, ale zawierają również witaminę D, B12, A, a także minerały (wapń, cynk, jod, fosfor, selen) i łatwo przyswajalne białko. 

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego w najnowszym wydaniu „Norm Żywienia dla populacji Polski” z  2020r. jako zalecaną ilość kwasów z grupy omega-3 dla kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących piersią zaleca dobowe spożycie kwasów DHA + EPA 250 mg/dobę + 100–200 mg DHA/dobę oraz ALA 0,5% E. Ponadto Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca: min. 600 mg DHA/dobę przez całą ciążę (dla kobiet zagrożonych niskim ryzykiem przedwczesnego porodu) oraz min. 1000 mg DHA/dobę przez całą ciążę (dla kobiet z grupy wysokiego ryzyka przedwczesnego porodu). Natomiast aktualne zalecenia Polskiego Towarzystwa Położnych w przypadku kobiet karmiących piersią, to: 1-2 porcje tłustych ryb morskich/tydzień + min. 200 mg DHA/dobę, a w przypadku niskiego spożycia ryb należy uwzględnić suplementację wyższą, np. 400-600 mg DHA/dobę.

Powyższe zalecenia i informacje wskazują, że warto spożywać ryby w czasie ciąży. Powstaje jednak kolejne pytanie: Czy bezpieczne jest spożywanie wszystkich ryb?

Niestety nie, ponieważ niektóre z nich mogą być bardzo szkodliwe dla zdrowia matki, a także dziecka. Niektóre ryby są źródłem substancji niepożądanych, np.: zanieczyszczeń biologicznych, drobnoustrojów chorobotwórczych, czy przede wszystkim – metali ciężkich: rtęci, ołowiu, kadmu, zanieczyszczeń organicznych, dioksyn. Obecność tych substancji wynika przede wszystkim z zanieczyszczenia środowiska wodnego, a także zdolności ryb do magazynowania tych zanieczyszczeń. Substancje te są niepożądane w żywieniu człowieka, ponieważ mogą być toksyczne oraz mogą wpływać niekorzystnie na przyswajalność niektórych składników mineralnych. Oświadczenie dotyczące ryzyka zanieczyszczenia wydał Państwowy Zakład Higieny. Poinformowano, że zarówno kobiety ciężarne, karmiące piersią, czy dzieci, powinny powstrzymać się od spożywania łososi bałtyckich i śledzi, ponieważ mogą one zawierać podwyższone poziomy dioksyn oraz polichlorowanych bifenyli (PCB), które na skutek zanieczyszczenia środowiska gromadzą się właśnie w  tłuszczu tych ryb.

W najnowszym wydaniu „Norm Żywienia dla populacji Polski” z 2020r. znajduje się również aktualny wykaz wybranych gatunków ryb i owoców morza zalecanych, dopuszczalnych i niezalecanych w diecie kobiet planujących ciążę, kobiet ciężarnych, kobiet karmiących piersią oraz małych dzieci.

Do grupy ryb zalecanych i bezpiecznych dla zdrowia należą: łosoś norweski hodowlany, szprot, sardynki, sum, pstrąg hodowlany, flądra, krewetki, przegrzebki, ostrygi, dorsz, krab, ryba maślana, makrela atlantycka, morszczuk, langusta, anchois, homar, kałamarnica. Ryby dopuszczalne od czasu do czasu w ograniczonej ilości (maks. 1 porcja/tydzień), to: karp, halibut, marlin, okoń, żabnica, makrela hiszpańska, śledź. Warto również zwrócić uwagę na listę niezalecanych ryb, tj.: miecznik, rekin, makrela królewska, tuńczyk, węgorz amerykański, płytecznik, łosoś bałtycki wędzony, szprotki wędzone, śledź bałtycki wędzony, szczupak, panga, tilapia, gardłosz atlantycki.

Podsumowując, zdecydowanie zachęca się przyszłe mamy do spożycia około 2 razy w tygodniu ryb z grupy zalecanych. Korzyści zdrowotne ze spożywania odpowiednich ilości oraz rodzajów ryb zdecydowanie przewyższają nad występującym ryzykiem. Potwierdza to mnóstwo badań naukowych mówiących o prawidłowej podaży kwasów omega-3 na rozwój neurologiczny dzieci. Jeżeli nie jesteśmy w stanie spożywać zalecanej ilości ryb, należy koniecznie włączyć suplementację kwasów EPA + DHA.

Bibliografia

• Januszko O., Kałuża J. Znaczenie ryb i przetworów rybnych w żywieniu człowieka – analiza korzyści i zagrożeń, Kosmos Problemy Nauk Biologicznych: 2(68), 2019, s. 269-278.
• Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Warszawa 2020, s. 109, 112.
• Wendołowicz A., Stefańska E., Ostrowska L., Żywienie kobiet w okresie ciąży, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, Tom 20, 2014, nr 3, s. 341–345.
• Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania kwasów omega-3 w położnictwie, 2011, s. 162-163.